Ережелер – Дойбы – Логикалық ойлау қабілетіңді дамыт

Италия нұсқасындағы дойбы 64 ойнау ережесі

1. Ойын және ойыншылар.

1.1. Дойбы – екі қатысушы жарысатын спорт түрі.
1.2. Бұл спорт түрімен шұғылданатын тұлғаларды ойыншылар деп атайды.
1.3. Ойыншылардың түпкі мақсаты – жеңіске жету немесе теңбе-тең түсу.

2. Құрал-жабдық.

2.1. Дойбы тақтасы.

2.1.2. Ойын тек қоңыр (қара) ұяшықпен ойнатылады, осылайша тақтада 32 тең ұяшық болады. Дойбы тақтасы әр ойыншының оң жақ астында қоңыр ұяшық тұратындай болып орналастырылады.

2.1.3. Ойыншылардың ортасына тақта жоғарыда сипатталғандай түрмен қойылған жағдайда, оны:

2.1.3.1. Асты: ойыншының дәл алдында тұрған шеті;

2.1.3.2. Бүйірі: тақтаның екі шеті;

2.1.3.3. Горизонталь: төрт қоңыр ұяшығы бар көлденең қатарлар:

2.1.3.4. Вертикаль: тік орналасқан төрт қоңыр ұяшығы бар қатарлар деп бөле аламыз.

2.2. Дойбы тақтасының диагональдарының атауы.

2.2.1. Тақтаның қиғаш жолы бір шетінен екінші шетіне қарай диагональды құрайды. Бір шеті тақтаның астына келіп тиетін диагональ астыңғы деп аталады, ал үстіңгі шетіне келіп тиетін болса, үстіңгі диагональ деп аталады (№2 диаграмма).

2.2.2. Ең көп 8 қоңыр ұяшығы бар, тақтаны қақ ортасына бөлетін диагональ үлкен жол деп аталады.

2.2.3. Әрқайсысында 6 қоңыр ұяшығы бар, үлкен жолдың екі жағында орналасқан диагональ және әрқайсысында үш-үштен қоңыр ұяшығы бар диагональ қосыла отырып, үштікті құрайды. Үлкен диагональ, сәйкесінше, жоғарғы және астыңғы үштік деп аталса, кішілері – жоғарғы және төменгі кіші үштік деп аталы.

2.2.4. Жеті қоңыр ұяшығы бар, үлкен жолды кесіп өтетін диагональ екілікті құрайды. Олар жоғарғы және төменгі екілік деп аталады. 2.2.5. Екіліктен кейінгі орналасқан, 5 қоңыр ұяшығы бар және 4 қоңыр ұяшықтары бар жолдар жақшаны құрайды. Сәйкесінше, жоғарғы және төменгі жақша мен жоғарғы және төменгі кіші жақшалар бар.

2.3. Дойбы тастары.

64-дойбы ойынын 12 ақ (ашық) және 12 қоңыр (қара түсті) тастармен ойнайды. Ойын басталарда 12 ақ тас 1, 2, 3-ші көлденең қатардағы қоңыр ұяшықтарға орналастырылады. 12 қара тас 6, 7, 8-ші қатардың қоңыр ұяшығына орналастырылады (№3 диаграмма). 4,5-ші қатарлар бос тұрады.

3. Тастар мен би тастардың жүруі.

3.1. Тастың тақтаның бір жағынан екінші жағына өтуін жүріс деп атайды. Бірінші жүрісті әрқашан ақ тастары бар ойыншы бастайды. Кейде, жеребе бойынша кестеде бірінші жайғасыммен тағайындалған ойыншы қара тастармен бірінші жүрісті бастайтын кездер де болады. Ойыншылар ойын аяқталғанша тастарымен бір-бірден кезектесіп жүріс жасап отырады.
3.2. Ойын барысында жай тастар мен би тастарды ажырата білу қажет, алайда басында барлығы да жай тастар болады.
3.3. Жай тастар мен би тастардың жүру және жеу жолдары бөлек болады.
3.4. Жай тас тек алдыға және диагональ бойынша (қиғаш) жүре алады.
3.5. Егер ойын барысында ойыншының тасы қарсыластың жағына қарай өтіп, 8-ші қатарға (өзінен санағанда) жете алса, ол тас би болып, жаңа артықшылықтарға ие болады. Әр жақтан бір немесе бірнеше би тастар бола береді.
3.6. Би тас екі таспен, яғни бірінің үстіне бірін қойған таспен белгіленеді. Болмаса, жай тасты аударып, биді солай белгілесе болады.
3.7. Тасты ойыншы өзі би қылып белгілеу қажет, оны жасамаған жағдайда ойынның ережесін бұзды деп есептеледі.
3.8. Би жай тасқа қарағанда жүру бағыты жағынан артықшылыққа ие, яғни алдыға да, артқа да бір ұяшық аттап жүре алады. Алайда, жай тас сияқты, тек бос ұяшыққа ғана жүре алады, онымен қатар, өзінің тастарынан да аттап өте алмайды. Би тек бір ұяшаққа ғана жүреді.

4. Жүру ережелері.

4.1. Әр жүріс тек бір қолмен жасалады.
4.2. Әр ойыншы тек өз жүрісі кезінде тасты түзей алады, ол әрекеті кезінде екінші ойыншыға «Түзеймін» деп анық айтуы қажет. Дұрыс емес жүрісті, тасты түзеу екінші ойыншының жүрісі барысында жасалса, оған шара қолданылмайды, алайда ол әрекет орынсыз деп саналады.
4.3. Егер ойыншы жүрейін деп тұрған тасына қолын тигізсе, сол таспен міндетті түрде жүруі қажет.
4.4. Егер ойыншы екі немесе одан да көп тасқа қолын тигізіп отырса, онда қолы бірінші тиген таспен жүруі қажет, әрине егер жүріс жасау мүмкін болса. Қол тигізген тасы жүре алатын жолдар болмай жатса, ол таспен міндетті түрде жүру қажет емес және оған шара қолданылмайды, ойыншы басқа таспен жүре берсе болады.
4.5. Жай таспен немесе бимен жүріп, одан қолын алып қойса, ойыншының жүрісі тоқтады деп саналады.
4.6. Егер де ойыншы ұяшықтарға жүріп болғаннан кейін қолын тастан алмаса, ары қарай мүмкін болған ұяшықтарға жүре берсе болады.
4.7. Ойыншы аталған 4.2-4.6 баптарда көрсетілген ереженің бұзылғанын айтпай тұрып өз тасына қолы тиген болса, онда ойын шартының бұзылғанын айтуына жол берілмейді.

5. Тасты жеу.

5.1. Егер бір ойыншының тасы екінші ойыншының тасының диагональ бойынша жанында тұрып, тастың артындағы ұяшық бос болса, онда бірінші ойыншы екінші тастың үстінен аттап өтеді. Екінші ойыншының тасы тақтадан алынып тасталады. Осы жүрісті тасты жеу деп атайды.
5.2. Егер би тас екінші ойыншының тасының (бидің) қасында орналасып, арт жағында бос ұяшық бар болса, онда би тас екінші тастың (бидің) үстінен аттап өтеді. Екінші ойыншының тасы (биі) тақтадан алынып тасталады. Осы жүрісті бидің жеуі деп атайды.
5.3. Тастың екінші тасты жеуі міндетті жүріс болып табылады және ол тек алдыға қарай жүрумен іске асады. Тасты жеу де жүріс болып саналады. Өз тасыңды жеуге болмайды.
5.4. Жай тас биді жей алмайды.
5.5. Би тас алдыға да, артқа да жүріп биді де, жай тасты да жей алады.
5.6. Тасты жеу нақты жүріспен, рет-ретімен жасалуы қажет. Тасты жеуді белгілемей қою спорттық мәдениетке жат, дұрыс емес әрекет болып табылады. Тастар тақтадан алынып тастағаннан кейін тастар желінді деп есептеледі.
5.7. Бір тасты жегеннен кейін диагональ бойынша тағы да қарсыластың тасы тұрса, артында бос ұяшық болса, жүрісті жалғастырып, мүмкіндігінше көп тасты жей беру керек.
5.8. Егер би тас екінші тасты жеп жатқанда басқа тас тағы да жанында тұрса, оның артында тағы бос ұяшық болса, онда би ары қарай жүріс жасай отырып, екінші тасты да жеу керек. Осылайша бірнеше тасқа дейін жеп, бос ұяшыққа орналасуы керек.
5.9. Тастарды жеп біткеннен кейін, 4.5. және 4.6. баптарға сәйкес, желінген тастар жеген ойыншының қолымен алынып тасталуы қажет, алу реті де жеу ретімен бірдей болу керек. Бұл тізбектеп жеу деп аталады. Егер ойыншы тастарды жеген ретіне сәйкес емес алып тастаса, оған шара қолданылмайды. Алайда бұл әрекет орынсыз деп есептеледі.
5.10. Тізбектеп жеу кезінде өз тасының үстінен аттап өтуге болмайды.
5.11. Бимен тастарды жеу кезінде тақтаның бір жағынан бірнеше рет жүруге рұқсат берілген, алайда бір рет жеген тасты (биді) екінші рет жеуге болмайды.
5.12. Ойыншы тізбектеп жеуден кейін қолын тастан алып тастаса, жүріс тоқтаған болып есептеледі.
5.13. Ойыншы жеген тастарының соңғысын тақтадан алып болғаннан кейін ғана тастарды жеуі аяқталды деп есептеледі.
5.14. Егер екі немесе одан да көп тасты жеу мүмкіндігі бар жолдар болса, ойыншы көбірек тасты жейтін жолды таңдауы қажет.
5.15. Егер екі немесе одан да көп тасты жеу жолдары бар болып, жай тас немесе бимен жүруді таңдау қажет болса, онда ойыншы бимен жүруі қажет.
5.16. Егер жай тас қарсыластың тастарын жеп келе жатып, (өзінен санағанда) 8-ші жолға жетіп қойса, онда ол өз жүрісін тоқтатып, би болады, тек келесі жүрістен ғана тастарды жеуін жалғастыра алады.

6. Дойбы нотациясы және партияны жазу.

6.1. Дойбы нотациясы деп дойбы тақтасының шартты белгілеу жүйесін атаймыз.
6.2. Тақтаның үстінен астына қарай созылған 8 ұяшықтан (4 ашық және 4 қоңыр) тұратын қатарын вертикаль деп атайды.
6.3. Солдан оңға қарай көлденең орналасқан, 8 ұяшықтан (4 ашық және 4 қоңыр) тұратын қатарын горизонталь деп атайды.
6.4. Барлық қоңыр ұяшықтар 1-ден 32-ге дейін нөмірленген (№1 диаграмма). Тақтаның нумерациясы қоңыр ұяшық жақтан басталып, солдан оңға қарай жүреді.
6.5. Жай тастың немесе бидің жүрістерін жазу үшін, бірінші оның бастапқыда тұрған ұяшығының нөмірі жазылып, сосын сызықша қойылады да, ауысқан ұяшығының нөмірі жазылады, мысалы: 31-17. Тасты жеген кезде сызықшаның орнына қос нүкте қойылады.
6.6. Бірнеше тасты жеген кезде, бірінші тастың бастапқыда тұрған ұяшығы жазылып, қос нүкте қойылады, сосын жүрісін аяқтаған ұяшықтың нөмірі жазылады.
6.7. Ал егер барлық жеген кездегі жүрісті жазу керек болса, онда бастапқы орны жазылып, қос нүкте қоя отырып, барлық аттаған ұяшықтардың нөмірі жүру кезегімен жазылады. Әр жүріс сайын қос нүкте қойылып отырады.

7. Бақылау сағаттары мен оны қолдану.

7.1. Ойыншылар белгілі бір уақыт ішінде бекітілген жүріс санын ғана жасау қажет. Ол үшін бақылау сағаттары қолданылады.
7.2. «Бақылау сағаттары» деп дойбыда уақытты тіркеу және көрсету үшін арнайы құрылғысы бар, екеуара қосылған және бір уақытта екеуі де қатар жүрмейтін сағаттарды айтады. Олардың механикалық және электронды түрлері бар. Механикалық сағаттың әр құрылғысында циферблат пен «жалаушасы» бар. «Жалаушаның түсуі» ойыншыға берілген уақыттың аяқталғанын білдіреді. Электронды сағаттардың уақытты кері санайтын экраны бар. «Нөлді» көрсеткен жағдайда ойыншыға берілген уақыт бітті дегенді білдіреді.
7.3. Ойын барысында, жүріс жасағаннан кейін, ойыншы өз сағатын тоқтатып, жүрісті жасаған қолымен қарсыластың сағатын қосуы қажет. Өз жүрісін жасамаған жағдайда, ойыншы қарсыластың сағатын қосуға құқығы жоқ.
7.4. Ойыншылар сағатты дұрыс қолдануы қажет. Ойын барысында сағаттың үстіне қолды қойып қоюға, сағатты басуға, күшпен басуға, лақтыруға болмайды.
7.5. Сағатты қолдану ережелері жарыстың регламентінде көрсетіледі.

8. Ойын нәтижесі.

8.1. Партияны жеңу.
Ойыншы мына жағдайда жеңген болып есептеледі:
– қарсыласы жеңілгенін бірінші болып ауызша немесе өз сағатын тоқтату арқылы мойындаса;
– келесі жүрісті жасай алмаса;
– тастары бітсе;
– төрешінің шешімі бойынша, қарсыласы дойбы-64 ойынының ережелері мен жарыстың регламенттерін бұзды деп есептелсе.
8.2. Тең түсу.
Ойынның соңында қарсыластар тең түсті деп мынадай жағдайда шешіледі:
– егер бір ойыншы тең түсуге ұсыныс жасап, қарсыласы ол ұсынысты қабыл алса;
– егер бақылау сағаттарымен ойнаған жағдайда, уақыт бітіп, қай ойыншы бірінші болып уақытқа үлгермегенін анықтай алмаса;
– егер ойынның барысы, жүріс ретіне қарамастан, төрт немесе одан да көп рет бір позицияда тұрып қалса. Егер де тексеріс барысында қайталану саны анықталмай жатса, инициаторға 15 минут тағы беріледі, алайда, сағатта 3 минут уақыт қалуы қажет.
– Егер 40 жүріс барысында қарсыластырдың күші тең түссе

9. Партия барысындағы қателіктер.

9.1. Егер партия барысында дойбы тақтасы дұрыс орналаспағаны анықталса, ойын тоқтатылып, нәтижесі жойылады да ойын басынан басталады.
9.2. Егер партия басталмай жатып, тақтадағы тастар дұрыс орналаспаған болса, тастардың түсі кестеге сәйкес емес болса, онда түзету жасалады. Алайда бірінші жүріс басталып кеткеннен кейін ғана, осы қателіктер анықталған болса, ойын тоқтатылмайды және нәтиже есептеледі.
9.3. Егер бір ойыншы абайсызда өз тастарын немесе қарсыласының бір немесе бірнеше тастарын жылжытып алса, оны өз уақытының есебінен тастарды жөндеп қоюы қажет. Төреші, 10-бапқа сәйкес, тастарды жылжытып алған ойыншыға шаралар қолдана алады.
9.4. Егер ойыншы келесі қателіктерді жасаған болса:
– жай таспен немесе бимен дұрыс емес жүріс жасап қойса;
– екі жүрісті қатар жасап қойса;
– бір тасын жылжытып қойып, басқа таспен жүрсе;
– артқа жүрсе;
– қарсыластың тасымен жүріп қойса;
– жеу керек кезде басқа таспен жүрсе;
– себепсіз өзінің немесе қарсыласының тасын алып алса;
– жеген тасының санынан көп тасты алып қойса;
– тағы да жүріс жасап бір тасты жеу керек кезде, оны жасамаса;
– тізбектеп жеуді аяқтамай тұрып, тастарды ретсіз алып тастаса;
– жеген тастарының санынан аз немесе көп тас алып қойса;
– тізбектеп жегеннен кейін жемеген тастарын да алып қойса;
– жегеннен кейін өзінің бір немесе бірнеше тасын алып қойса;
оның қарсыласы осы қателіктерді түзеуге бола ма жоқ па, өзі шеше алады.
9.5. Ойыншылардың қатысы болмаған жағдайда, орын алған қателік ойын тәртібін бұзуға жатпайды.
9.6. Қарсыласы қателік жасағаннан кейін, екінші ойыншы жүрісін жалғастыра беретін болса, ол оның орын алған жағдайға қарсы емес екендігін білдіреді. Жүріс жасап қойғаннан кейін, ол шара қолдануды талап ете алмайды.
9.7. Орын алған қателікті жартылай түзеуге болмайды.
9.8. Егер бір ойыншы ойынның регламентін сақтаудан бас тартатын болса, екіншісі төрешіні шақыру арқылы, барлық ереженің орындалуын талап ете алады.
9.9. 10-бапқа сәйкес, төреші ойын шарттарын бұзған ойыншыны жазалай алады.

10. Санкциялар.

10.1. Қандай да болмасын ойын шартын бұзу төрешімен былайша жазалануы тиіс:
– ескерту;
– қайталап ескерту;
– сөгіс жасау;
– жеңілді деп тану (кейде екі ойыншыға да қолданылады);
– жарыстан шеттету.
10.2. Жазаның түрін, ойыншының жасаған әрекетіне қарай, төреші өзі таңдайды. Ал жеңіліс беру мен жарыстан шеттету туралы шешімді бас төреші қабылдайды.
10.3. Жарыстан шеттету.
Ойын шарттары мен жарыстың регламентін орындаудан бас тартқан жағдайда бас төреші шеттету туралы шешімді қабылдай алады